burada istanbul var: Dolmabahçe Sarayı ve Çevresi

İstanbul'un simge eserlerinden bir başkası da Dolmabahçe Sarayı'dır. Hemen yanında bulunan Dolmabahçe Camii yahut diğer adıyla Bezmialem Valide Sultan Camii, Dolmabahçe Saat Kulesi, sarayın anıtsal kapıları ile dışardan bakıldığında bile etkileyici bir bölgedir. Adamakıllı bir şekilde sarayı gezmediğim için elimde yeterince fotoğrafı yok. Topkapı Sarayı'na onlarca kez girip çıktığım halde Dolmabahçe Sarayı'nı 1 tam kez bile gezemedim. Hep öteledim. Bu da benim ayıbım olarak kenarda duruyor. Sarayı ve sarayın çevresini ele almakla yetineceğim.

Dolmabahçe Sarayı
Saray, anıtsal kapıları da içinde barındıran yüksek duvarlarla çevrilidir. Sarayın diğer pavyonları bu duvarların dışında inşaa edilmiş ve günümüze kadar ulaşan süreçte, gazhane, stadyum yapımı, otel yapımı ve yol yapımı gibi diğer imar operasyonları sırasında bu yapılar ortadan kaldırılmıştır. Abdülmecit döneminde yapılan, 1855 yılında tamamlanmış sarayın mimarı Garabet Balyan'dır. Son dönemler sıkça duyduğumuz ve kendimi de taraf olarak konumlandırdığım silüet tartışması içerisinde silüetini çoktan kaybettiğimiz Dolmabahçe'nin neredeyse tartışılacak bir yanı kalmamıştır.

Önce Dolmabahçe Sarayı'nın çevresindeki saraya ait yapıların yıkımı ile başlayan süreç, hemen arkasında bulunan araziden başlayarak imara açılması ile devam etmiştir. Sarayı gölgede bırakacak yükseklikteki otel binaları ve daha arkalarda gökdelenlerin çoğalması ile azametli saray binası bugün kendisini gösterememektedir. Yakın dönemde de İnönü Stadı olarak bilinen, eskilerin halen Mithatpaşa Stadı dediği stadyum da yeniden yıkılıp yapılacak. Muhtemelen daha haşmetli bir stad yapılarak saray biraz daha gölgelenecektir.

Sarayın kara tarafında 2 giriş kapısı anıtsal niteliktedir. Bugün müze girişi olarak da kullanılan birinci kapı Dolmabahçe Camii yönünde olup üstte fotoğrafı görünen Hazine Kapısı'dır. Kitabe ve tuğrayı da bu kapı taşımaktadır. Diğer kapı ise Beşiktaş'a giden yol üzerinde olup altta fotoğrafı görünen Merasim Kapısı ya da Saltanat Kapısı olarak geçmektedir. Önünde kımıldamaksızın nöbet tutan askerleri ile meşhurdu ancak onu da değiştirdiklerinden ötürü artık askerler nöbet tutmuyor. Geleneklerimizi tam oturtamadan harcayarak ne yapmaya çalıştığımızı ben anlamlandıramıyorum.

Dolmabahçe Saat Kulesi
Kapının daha gerisinde müzeye giriş için kontrol sonrası geçilen bahçede Dolmabahçe Saat Kulesi yer alır. 1890-1894 arasında II. Abdülhamit devrinde yapılmıştır. 30 metrelik kulenin mimarının Balyan ailesinden olduğu kesindir ama hangisi olduğu tartışmalı kalmıştır. Kulenin tabanı 8,5x8,5 metredir. Bu bahçenin sahil tarafı kafe ve çay bahçesi olarak kullanıldığından özellikle yaz günlerinde keyifli bir ortamdır.

Dolmabahçe Camii
Sarayın güneyinde ve saat kulesinin hemen karşısında yer alan Dolmabahçe Camii'nin inşaatını Sultan Abdülmecit'in annesi Bezmialem Valide Sultan başlatmış, ölümü üzerine cami Sultan tarafından tamamlatılmıştır. Tasarımı Garabet Balyan'ındır.

Caminin deniz tarafında köşesinde bulunan yapı caminin muvakkithanesi. Yol yapımı ve genişletmeleri sırasında kaldırılıp buraya taşınmıştır. Sebili ise dönemindeki tüm itirazlara rağmen yok edilmiştir. Caminin avlu duvarları ve ön kısımları bugün yoktur. Saat Kulesi ise henüz inşaa edilmediğine göre aşağıdaki fotoğraf için rahatlıkla 1890 öncesi görünüm diyebiliriz.

Dolmabahçe Saray Tiyatrosu
Caminin Gümüşsuyu'na doğru çıkan yolun başında ve bugün yol olan kısmında sarayın tiyatrosu vardı. 300 seyirci kapasiteli tiyatroda 12 Ocak 1859'da Naum Tiyatrosu tarafından Luigi Ricci'nin "Scaramuccia" operası ilk olarak sergilenir. 1863 yılında çıkan bir yangında kısmen yanıp tamir edilmeyince zamanla harap oldu. Bir dönem tütün deposu olarak da kullanılan yapı 1937 yılında Gümüşsuyu'na çıkan yol düzenlenirken ortadan kaldırıldı.

Saray'ın Has Ahır'ı yahut diğer adıyla Istabl-ı Amire binaları ise İnönü Stadyumu'nun yapılması için 1939 yılında ortadan kaldırılmıştır. Aşağıdaki fotoğrafta 1937 yılında kaldırılan tiyatro binası görülmemektedir.

Mehmet Emin Ağa Sebili
Günümüzde caminin arka kısmında Gümüşsuyu tarafından gelen yolun da köşesinde bulunan sebildir. Sebil 1956-57 yılındaki yol yapımı ve Dolmabahçe Meydanı düzenlemesi sırasında kaldırılmış 1962 sonrasında sebil ve hazire aynı konumda biraz geriye taşınmıştır. 1740 tarihli sebilin yanında bulunan sıbyan mektebi ve tekkesi ise maalesef bu dönemde ortadan kaldırılmıştır.