burada istanbul var: İstanbul'un Su Kemerleri

İstanbul'da su kemeri denilince akla ilk gelmesi gereken, pek çok kişinin muhakkak gördüğü Bozdoğan Kemeri olarak bilinen Taksim yönünden gelindiğinde Unkapanı'nı geçtikten sonra altından geçtiğimiz Valens Kemeri olarak da bilinen su kemeridir. Şehzadebaşı ve Saraçhane bölgesindedir. Yükselti farklarından ötürü suyu aşırmak için bu kemerlerden inşaa edilir ve su, üzerinde bulunan künklerin içinden akar gidermiş. Bizans devrinde daha çok sarnıçlarda toplanırken, Osmanlı devrinde zaman içinde akar su halinde çeşmelerden kullanılır olmuş. Evlerde çeşme bulunmuyor, döneminde sadece izinli olarak kimi paşaların konaklarına çeşme konurmuş. Evler kendi sularını çeşmelerden alabildiği gibi sakalar da evlere servis yaparmış. Konumuz şimdilik bu değil.

İstanbul ve çevresindeki su kemerleri Avrupa Yakası'nda Kemerburgaz, Gaziosmanpaşa, Bahçeköy ve Bayrampaşa bölgesinde kalmıştır. Bu su kemerlerinin yerleri için şu haritayı kullanabilirsiniz.

Su kemerleri Anadolu'da da çok yaygındır. Özellikle antik kentler ve yakınlarında pek çok su kemeri günümüze kadar gelebilmiştir. İnternetten aradığınızda bulabilirsiniz. Çok fotoğrafik bulduğum ve üzerine de çıkabildiğimiz Aspendos'taki şu kemer gibi.

Roma, Bizans ve Osmanlı döneminde pek çok su kemeri İstanbul'un çevresinden şehrin içine su getirmek için kullanılmış. Su kemeri bir su sisteminin sadece bir ayağı olmakla birlikte en anıtsal yapısıdır. Su kemeri dışında bu sistemin içinde bentler, havuzlar, maksemler, suterazileri, çeşmeler, sebiller, sarnıçlar bulunmaktadır.

Bozdoğan Su Kemeri günün değişik zamanlarında güzel fotoğraflar vermektedir. Eğer becerebilirseniz üstüne çıkıp yürüyebilirsiniz ama zorludur ve yasaktır. Açıkcası kendim henüz çıkamadım.

Bozdoğan Kemeri'ne Hadrianus Kemeri de denilmiştir ama günümüzde pek bilinmemektedir. Kemer değişik dönemlerde onarımlar geçirmiştir. II. Mustafa devrinde yapılan tamirata ilişkin kitabeyi kemerin hemen yanında bulunan tiyatronun önünden bakınca görebiliyoruz.

Kemerin en yüksek bölümü 28 metre olup yıkılan kısımları ile birlikte 971 metre imiş. Daha önceleri daha uzun olduğu düşünülmektedir. Bir ucu Fatih'in içine, diğer ucu Süleymaniye semtinin içine kadar gitmektedir. 4. yüzyıldan günümüze gelebilmiş en eski su kemeridir.

İstanbul'da bulunan su kemerleri bir kerede ziyaret etme şansımız pek yok. Hem ulaşımlarının zorluğu hem de mesafeler ve çevre gezisi ile birlikte düşündüğümüzde 3 rota yapılabilir.

Bahçeköy Caddesi olarak bilinen ve orman yolundan Kemerburgaz'a bağlayan yolu devam edersek bir süre sonra bir kemerin altından geçeceğiz. Evvelbent Kemeri ya da Paşadere Kemeri olarak bilinen Mimar Sinan yapısı su kemeri. 102 metre uzunluğa sahip kemerin asıl adının Balıkzade olduğu söylenmektedir. Bugün altında arabaların geçtiği uzun bir göz ile altta 5, üstte 7 olmak üzere toplam 13 gözü vardır.

Bu kemere gelmeden evvel biraz geride ormanın içinde Yosunlu Kemer ve yine biraz daha içeride Kara Kemer bulunmaktadır (Haritada görebilirsiniz). Bu kemerleri henüz ziyaret etmediğim için elimde fotoğrafları da yok.

Yola devam ettiğimizde Kemerburgaz'a gireriz. Göktürk'e doğru devam ettiğimizde karşımızda upuzun bir su kemeri daha belirir. Uzun Kemer. Yine bir Sinan yapısı. Uzunluğundan ötürü kemeri gezmek biraz zaman alacaktır. Toplamda 711 metre uzunluğunda kemerde üst katta 50, alt katta 47 göz vardır. Su kemerin en üstünden gitmektedir. Mimar Sinan bu kemeri inşaa ederken daha evvel yıkılmış olan kemerin temellerini kullanmıştır.

Buradan geriye İstanbul yönüne doğru devam ettiğimizde Kemerburgaz'ı geçtikten sonra bizi bir su kemeri daha karşılayacaktır. Eğri Kemer ya da Kovuk Kemer olarak bildiğimiz yine bir Sinan yapısı. Toplam uzunluğu 408 metredir. Bir noktadan sonra 90 derece ile dönüş yaptığından ötürü Kırık Kemer de denilmiştir.

Bu kemerlerden su bugünkü ulaşım yollarını aşıp tepenin diğer yanında bulunan Alibeyköy Barajı üzerinde bulunan su kemerlerine geçmektedir. O kemerlere bu noktadan her ne kadar yürüyerek ulaşmak mümkün olsa da biraz zahmetlidir. Gazi Mahallesi, Cebeci Köyü üzerinden gitmek daha kolaydır. Ancak mevsime, yıllara göre baraj su seviyesi değişmekte, bölgedeki taş ocaklarından ötürü klasik binek arabayla gitmek sıkıntı çıkarabilmektedir.

Haritadan yerini görebileceğiniz kemere kadar arabayla gidemiyorsunuz. Bizim gittiğimiz dönemde barajda su seviyesindeki düşüklük nedeniyle su kemerleri bölgesinde su olmadığından çevrede rahatlıkla yürüyebilmiştik. Ancak şimdilerde bizim yürüdüğümüz alanlarda göl var ve yürümek için uygun donanıma sahip olmanız tavsiye edilir.

Su kemerlerinin kimilerine göre en ihtişamlısı Mağlova Su Kemeri'dir. Mağlova'nın Moğol Ağa'dan geldiği ileri sürülse de, o yöreye halk tarafından Mahleva denilirmiş. Ayrıca Muallak Kemer olarak da geçer. Bugün Alibeyköy Baraj Gölü içerisinde kalmakla birlikte İSKİ tarafından da aktif olarak kullanıldığı belirtilmektedir. İstanbul'daki bu en zarif su kemerinin tepe uzunluğu 258 metredir.

Yine Sinan yapısı olan ve Kırkçeşme Tesisleri'nin bir parçası olan Güzelcekemer'de aynı baraj gölü içerisindedir. Altta 8, üstte 11 gözü vardır. 165 metre uzunluğundaki kemerin temelden yüksekliği 34,5 metredir.

Bu bölgede bu anıtsal su kemerlerinde gelen suyu küçük tepelerden aşıran çok sayıda tek veya çift gözlü su kemerleri vardır. Bunların pek çoğu dere içlerinde ağaçların arasında zor görünebilmektedir. Açıkcası tek tek gitmek için fırsat bulamadım. Bunların konumlarını haritada görebilirsiniz. Tespit edemediklerim de olabilir. Örnek olarak şu fotoğrafta ağaçların arasında bir tanesi görünmektedir.

Bugün TEM yolu üzerinden Gazi Mahallesi'ne girmek istediğimizde hemen girişte derenin içinde kalmış bir su kemeri daha vardır: Balıklı Kemer. 9 gözlü bu kemer ilk olarak Fatih devrinde yapılmıştır. Uzunluğu 125 metre,

Bu kemere yakın bir de aynı isimli havuz vardır: Balıklı Havuz. Google Maps'de nedense buna Tarihi Şeytan Kalesi demişler :) Onun da bir fotoğrafın ekleyeyim. 12*18,4 metre boyutlarındaki bu havuzda oda şeklinde 3 bölüm vardır ve Roma döneminden gelmiştir. Osmanlı döneminde de onarım geçiren yapı yakın dönemde restore edilmiş.

Yine bu mevkilerde, TEM yolundan Edirne yönüne devam ettiğimizde İSTOÇ'a gelmeden evvel geçilen viyadükte sağa doğru dikkatli bakıldığında görülebilecek ama günümüzde askeri bölge olmasından ötürü ya özel izinle gidip ziyaret edebileceğiniz Roma veya Erken Bizans devrinden günümüze geldiği düşünülen bir başka su kemeri de Mazul Kemer'dir. Mazlum Kemer olarak da geçmektedir.

Bugün Bayrampaşa'da bulunan İstanbul Sebze Hali'nin karşı tarafında mahallenin içinde bir başka su kemeri hayli tahrip olarak günümüze gelmiştir. Mahallede binalarla içiçe geçmiş su kemerinin bugünkü halini tam bilemiyorum. Çevresinde inşaat yapımı ile ilgili tartışmaları hatırlıyorum. Bu kemer Avasköy Su Kemeri olup yine bir Sinan yapısıdır. 11 gözlüdür ve fazla tahribat görmüştür.

Sebze halinin biraz daha ilerisinde, hal kavşağı içerisinde kalmış olan Ali Paşa Su Kemeri de günümüze pek sağlam gelememiştir. Altta 6, üstte 8 gözü vardır.

Burada belirtilmeyen kemerleri harita üzerinden takip edebilirsiniz. Çok istemiş olmama rağmen tamamını görecek fırsatı bulamamıştım. Hatta yerlerini tespit ederken bile hayli zorlandığımı itiraf edeyim.


I. Mahmut Su Kemeri, Bahçeköy


Evvelbent Kemeri


Uzun Kemer, Kemerburgaz


Virankemer'in uzaktan görünümü